MRI
اسکن MRI یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی ، یک تکنیک تصویربرداری غیرتهاجمی بشمار میآید که از یک میدان مغناطیسی قدرتمند، امواج رادیویی و یک کامپیوتر برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده میکند. برخلاف سایر روشهای تصویربرداری مانند اشعه ایکس یا سی تی اسکن، MRI از پرتوهای یونیزان استفاده نمیکند و همین امر موجب شده که این تکنیک به ابزاری ایمن و موثر برای تشخیص طیف وسیعی از شرایط پزشکی تبدیل شود.
اسکن ام آر آی بعنوان یک ابزار حیاتی در پزشکی مدرن شناخته میشود که به متخصصان مراقبتهای پزشکی و پزشکان این امکان را میدهد تا ساختارهای داخلی بدن را با جزئیات کامل بدون استفاده از تشعشعات مضر مورد مشاهده و تصویربرداری قرار دهند. این تکنیک تصویربرداری پیشرفته اطلاعات ارزشمندی در مورد وضعیت بیمار به پزشکان ارائه میدهد.
تعریف MRI
تشدید رزونانس مغناطیسی یک پدیده است که در فیزیک مغناطیسی، رزونانس مغناطیسی یا اثر رزونانس مغناطیسی نامیده میشود و به مفهوم زیر اشاره دارد: یک جسم یا سیستم که شامل ذراتی با ویژگیهای مغناطیسی است، تحت تاثیر یک میدان مغناطیسی خارجی قرار میگیرد. این پدیده باعث میشود که ذرات مغناطیسی به یک فرکانس خاص تغییر جهت دهند و انرژی مغناطیسی آنها افزایش یابد. این تشدید میتواند در مقیاس‌های مختلف از اندازه ذرات مغناطیسی یک اتم تا مقیاس بزرگتری مانند مواد مغناطیسی بزرگ اتفاق بیفتد.
تصویربرداری تشدید رزونانسی مغناطیسی ( Magnetic Resonance Imaging Enhancement) که به عنوان MRI شناخته میشود، در علوم پزشکی مفهوم ویژه‌ای دارد. MRI اساسا یک آهنربای لوله‌ای شکل است. در حالی که بیمار در داخل دستگاه قرار میگیرد، پروتون‌های آب موجود در بدن او به میدان مغناطیسی اطراف کشیده شده و شروع به ردیف شدن میکنند. این دستگاه همچنین امواج رادیویی را ارسال میکند که باعث چرخش این پروتون‌ها می شود. هنگامی که امواج خاموش میشوند، اتم‌ها دوباره در ردیف‌های خود قرار می‌گیرند. همان‌طور که آنها در صف قرار می‌گیرند، سیگنالهای رادیویی را ارسال میکنند. یک کامپیوتر این سیگنالها را دریافت کرده و آنها را به تصویری از بخش مورد بررسی تبدیل میکند. این تصویر روی صفحه نمایش داده میشود.
بعبارتی دیگر، در تصویربرداری تشدید رزونانس مغناطیسی، با قرار دادن بدن یا بخشی از بدن در یک میدان مغناطیسی و اعمال موج‌های رادیویی، سیگنالهای تولید شده توسط هسته‌های آب و چربی در بافتها جمع آوری میشود. سپس با پردازش این سیگنالها، تصاویر دقیق و سه بعدی از ساختارهای داخلی بدن، مانند مغز، مفاصل، اعضای داخلی و غیره، تولید میشود. از تصویربرداری تشدید رزونانس مغناطیسی بعنوان یک ابزار تشخیصی بسیار قدرتمند و دقیق در پزشکی استفاده میشود.
دستگاه MRI
تاریخچه تصویربرداری MRI
تاریخچه تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) به اوایل دهه ۱۹۰۰ بازمیگردد، زمانی که دانشمندان ابتدا اصول رزونانس مغناطیسی هسته‌ای (NMR) را کشف کردند. توسعه MRI بعنوان یک ابزار تشخیصی در دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و اولین اسکن انسانی MRI در سال ۱۹۷۷ انجام شد.
این فناوری به وسیله دو دانشمند بریتانیایی به نامهای Peter Mansfield و Paul Lauterbur توسعه یافت. زمینه مطالعاتی این محققان مغناطیس دینامیکی بود که سپس به تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی روی آوردند. در سال ۱۹۷۱، Paul Lauterbur ایده استفاده از گرادیانهای مغناطیسی برای دست یابی به اطلاعات تصاویری بیشتر و دقیقتر را مطرح کرد و در ادامه همکاری با دیگر دانشمندان این فناوری را توسعه داد.
در دهه ۱۹۸۰، دانشمندان در پیشبرد فناوری MRI تلاشهای گسترده‌ای انجام دادند و با توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای جدید، توانستند زمان اسکنها را کاهش دهند و همچنین کیفیت تصاویررا بهبود بخشند.
علاوه بر این، معرفی پیس‌میکرهای سازگار با MRI و سایر دستگاه‌های پزشکی، این فناوری را بطور گسترده‌تری برای بیماران قابل دسترسی کرد.
در دهه ۱۹۹۰، توسعه فناوری MRI ادامه یافت و با معرفی MRI عملکردی (fMRI) امکان مطالعه فعالیت مغز از این طریق فراهم شد. علاوه بر این با پیشرفت این فناوری دقت تصاویر افزایش یافت و امکان تشخیص آسیبها و ناهنجاریهای کوچکتر را فراهم کرد.
در اوایل دهه ۲۰۰۰، همراه با پیشرفت فناوری MRI و با معرفی تکنیکهای جدید مانند تصویربرداری بر وزن انتشار یا دیفیوژن (DWI) و تصویربرداری وزن پرفیوژن (PWI)، تشخیص و شناسایی تومورهای مغز و سایر تومورهای بدن بهبود یافت.
اکنون، فناوری MRI بعنوان استاندارد طلایی در تصویربرداری پزشکی محسوب میشود و بطور گسترده در تشخیص و درمان طیف وسیعی از بیماریها از جمله سرطان، بیماری قلبی و اختلالات عصبی استفاده میشود.
در آینده، انتظار میرود توسعه فناوری MRI ادامه یابد و با پیشرفتهایی مانند کاهش زمانهای اسکن، ایجاد تصاویری با دقت بالاتر، دسترسی بیشتر و گنجاندن هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در این سیستم، کاربردهای این فناوری در زمینه‌های مختلف پزشکی افزایش یابد.
پیتر منسفیلد در سال ۱۹۷۸ یه دستگاه ام آر آی ساخت و اولین نفری بود که بدن او توسط این دستگاه اسکن شد
دستگاه MRI چگونه کار میکند
دستگاه MRI یک دستگاه تصویربرداری پزشکی است که از پدیده‌های فیزیکی برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده میکند.
این دستگاه از یک میدان مغناطیسی بزرگ و امواج رادیویی برای تولید تصاویر بدن استفاده میکند. برخلاف فناوریهای تصویربرداری دیگر مانند پرتو X یا CT scan، در دستگاه MRI پرتوهای یونیزه کننده بکار نمی‌رود و از این رو برای بیماران بسیار ایمن است.
زمانیکه یک بیمار برای یک انجام MRI وارد دستگاه میشود، او باید بر روی یک تخت قرار بگیرد که سپس وارد بخش لوله مانند دستگاه میشود. در این مرحله دستگاه یک میدان مغناطیسی قوی ایجاد میکند که باعث آرایش اتمهای هیدروژن در بدن به شکل خاصی میشود.
سپس امواج رادیویی از بدن عبور میکنند و در این حالت اتمهای هیدروژن سیگنالهایی که توسط حسگرهای داخل دستگاه ثبت میشوند را ساطع میکنند. این سیگنالها توسط یک کامپیوتر مورد پردازش قرار میگیرد تا تصاویر با رزولوشن بالا از بافتها، اعضا و ساختارهای داخلی بدن تولید شوند.
تصویربرداری MRI اغلب برای ارزیابی مغز، ستون فقرات، مفاصل و بافتهای نرم بدن بکار میرود و از این تکنیک بعنوان یک ابزار ارزشمندی برای تشخیص بیماریهایی مانند تومورها، جراحات، عفونتها و ناهنجاریها استفاده میشود.
تصاویر تولید شده توسط اسکن MRI اطلاعات ارزشمندی را در اختیار پزشکان قرار میدهد و آنها را قادر میسازد تا به تشخیص دقیق دست یابند و متناسب با آنها برنامه‌های درمانی برای بیماران خود در نظر بگیرند.
انواع MRI
بطور کلی، انواع مختلفی از MRI وجود دارند که براساس نوع تکنولوژی و اهدافی که در پزشکی دارند، با یکدیگر تفاوت دارند. برخی از انواع متداول تکنیکهای MRI شامل موارد زیر است:
- MRI همراه با تزریق یا با کنتراست: این روش از MRI بعنوان پراستفاده‌ترین و رایج‌ترین نوع MRI شناخته میشود که اغلب توسط پزشکان برای تشخیص اختلالات جدی سلامت توصیه میشود. در این تکنیک MRI، یه رنگ مبتنی بر گادولینیوم بصورت وریدی به بدن بیمار قبل از بررسی تزریق میشود. این رنگ به پزشکان کمک میکند تا به تصاویری رنگی و واضح از چند عضو مختلف بدن دست یابند. برخی از مشکلات جدی سلامت که پزشکها رو وادار میکند تا MRI با کنتراست رو توصیه کنند شامل آسیبهای مغزی، عفونت و تشخیص تومورها یا سرطانها است. عکسهای با وضوح بالا از ساختارهای داخلی به پزشکها کمک میکند که علت اصلی بیماری را تشخیص دهند و بتوانند به سرعت درمان بیماری را شروع کنند؛
- MRI عملکردی (fMRI): MRI عملکردی، این نوع اسکن فعالیت مغز را با تشخیص تغییرات در جریان خون مورد اندازه‌گیری قرار میدهد و اغلب در مطالعات تحقیقاتی برای مطالعه عملکرد مغز استفاده میشود. زمانیکه در بیمار احتمال آسیب مغزی وجود دارد، fMRI توسط پزشک توصیه میشود. گزارشهای این اسکن نقاط فعال مغز را مشخص میکند و همین امر به پزشک کمک میکند تا وجود اختلال در عملکرد مغز را تشخیص دهد . بیماریهایی مانند زوال عقل، الزایمر و تومورهای مغز با اسکن fMRI به سادگی قابل تشخیص هستند.
- MRI قلبی (Cardiac MRI): این نوع از MRI معمولا در بیماران قلبی با مشکلات عروق خونی و نارساییهای آئورت انجام میشود. گزارش این اسکن یک تصویر دقیق از قلب، عروق خونی و سیستم کلی گردش خونی را نشان میدهد. با تجزیه و تحلیل این گزارش، پزشکان میتوانند تشخیص دهند که سیستم گردش خون بیمار چه مشکلی دارد و آیا نیاز به مداخلات درمانی دارد یا خیر. علاوه بر این، فرآیند کاردیاک MRI میتواند بصورت فوری و در موارد اورژانسی سکته‌های قلبی مورد استفاده قرار گیرد و انسداد عروق قلب، مشکلات حفره‌های قلبی، تومورهای قلب و سایر مشکلات جدی قلبی را شناسایی کند؛
- . MRI عضلانی-اسکلتی: به این نوع از ام آر آی، MRI ارتوپدی نیز میگویند و در بیماریهای مفصلی یا آسیبهای استخوانی معمولا توسط پزشکان توصیه میشود. این فرآیند MRI به پزشکان کمک میکند که مشکلات مربوط به استخوان مثل دیسک، شکستگی در ستون فقرات، تنگی کانال نخاعی و غیره رو تشخیص دهند. حتی در مورد یه شکستگی خطی، پزشکان معمولا MRI را به تصویربرداری اشعه ایکس ترجیح میدهند. این امر به این دلیل است که پرتو ایکس در تشخیص یک تغییر ساختاری اندک در داخل بدن نمیتوان خیلی موثر واقع شود. بعنوان مثال، یه پارگی در رباط، غضروف یا تاندونها براحتی با یک MRI عضلانی-اسکلتی قابل ارزیابی هستند؛
تصاویر تهیه شده با MRI قلبی
- MRI انتشار یا دیفیوژن: ام آر آی دیفیوژن حرکت مولکولهای آب را در بافتها اندازه گیری میکند که میتواند به پزشکان در تشخیص بیماریهایی مانند سکته، تومورها و بیماریهای عصبی کمک کند. MRI دیفیوژن یک تکنیک تصویربرداری پیشرفته محسوب میشود که براساس اندازه و جهت حرکت ذرات آب در بافت بدن انسان کار میکند. ام آر آی دیفیوژن اطلاعات مهمی را ارائه میدهد که میتواند نشان دهنده وضعیت سلولها، بافتها و ارتباطات سلولی باشد.
- آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA): آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی یک تکنیک تصویربرداری پزشکی است که برای تصویربرداری از عروق خونی در بدن استفاده میشود. این یک نوع تصویربرداری رزونانس مغناطیسی است که بطور خاص روی رگهای خونی تمرکز میکند و بدون نیاز به روشهای تهاجمی مانند کاتتریزاسیون، تصاویر دقیقی را ارائه میدهد.
MRA معمولاً برای تشخیص بیماریهایی مانند آنوریسم، انسداد و ناهنجاری در رگهای خونی موررد استفاده قرار میگیرد. این تکنیک یک روش غیرتهاجمی، ایمن و موثر برای بدست آوردن اطلاعات در مورد سیستم عروقی است.
- طیف سنجی تشدید مغناطیسی (MRS): طیف سنجی تشدید مغناطیسی (MRS) یک ابزار تحلیلی بشمار میآید که سیگنالهای الکترومغناطیسی امواج رادیویی را که توسط هسته‌های اتمی درون مولکولها تولید میشوند، مورد شناسایی قرار میدهد و میتواند برای بدست آوردن اندازه‌گیری غلظت برخی مواد شیمیایی در نمونه‌های پیچیده مانند مغز زنده بکار رود. MRS میتواند اطلاعات مفیدی در مورد ترکیبات مختلف در مغز، پستان، کبد و سایر بخشهای بدن فراهم کند و به پزشکان کمک میکند تا بتوانند از تغییرات شیمیایی در این بافتها در هنگام بیماریها اطلاعات بیشتری بدست بیاورند.
همه این انواع MRI ابزارهای قدرتمندی برای تشخیص و تحلیل بیماریها و مشکلات جسمی بهبود یافته و افزایش دقت در تشخیص بیماریها بشمار میآیند. باید به این نکته نیز اشاره کرد که هر نوع MRI شامل فناوریهای متفاوتی است و براساس نیازهای پزشکی خاص مورد استفاده قرار میگیرد.
تصاویر تهیه شده با MRI قلبی
طیف سنجی تشدید مغناطیسی کبد
MRI برای تشخیص چه بیماریهایی استفاده میشود؟
MRI یکی از ابزارهای مهم و اساسی برای تشخیص و تحلیل بیماریها و مشکلات جسمی است که میتواند برای تشخیص و پیگیری بسیاری از بیماریها و مشکلات پزشکی استفاده شود. برخی از بیماریها و شرایطی که میتوانند با استفاده از MRI تشخیص داده شوند عبارتند از:
- تومورها: MRI برای تشخیص تومورهای مغزی، سینه، کلیه، استخوان و دیگر انواع تومورها مورد استفاده قرار میگیرد؛
- آسیبها و تروما: MRI برای تشخیص آسیبها، تروماها، شکستگیها، جراحیها و سایر آسیبهای داخلی بدن بکار میرود؛
- بیماریهای قلبی: اسکن ام آر آی قلبی برای تشخیص و ارزیابی بیماریهای قلبی مانند سندرم حاد کرونر، انواع نارسایی قلبی و غیره بکار گرفته میشود؛
- بیماریهای مغزی: تصویربرداری MRI برای تشخیص بیماریهای مغزی مانند بررسی سکته مغزی، صرع یا اپی‌لپسی، اختلالات مغزی ساختاری و عملکردی و غیره استفاده میشود؛
- بیماریهای مفصلی و عضلانی: تکنیک ام آر آی برای تشخیص بیماریهای مفصلی مانند آرتروز، التهاب مفاصل، آسیبهای تاندونی و بیماریهای عضلانی مورد استفاده قرار میگیرد؛
- بیماریهای گوارشی: اغلب بیماریهای گوارشی از جمله کولیت التهابی، سرطان روده، بیماریهای کبدی و بیماریهای صفراوی به خوبی با استفاده از MRI تشخیص داده شوند؛
- بیماریهای دستگاه تنفسی: برای تصویربرداری از ریه، بینی و گلو و همچنین شناسایی بیماریهای مختلف مانند بیماریهای ریه و تومورهای ریه نیز تکنیکهای MRI بکار گرفته میشود؛
این فهرست فقط چند مثال از بیماریها و مشکلاتی است که میتوان با استفاده از MRI تشخیص داد. اما میتوان از این فناوری برای تشخیص و بررسی بیشتر از 200 نوع بیماری مختلف استفاده کرد. تصاویر با رزولوشن بالا که توسط MRI تولید میشوند، به پزشکان کمک میکنند تا با دقت بیشتری بیماریها را تشخیص داده و طرح درمان مناسب را تعیین کنند.
تفاوت CT اسکن و اسکن MRI
CT اسکن و ام آر آی تکنیکهای تصویربرداری هستند که وظایف مشابهی را انجام میدهند اما تصاویر را به روشهای مختلفی تولید میکنند. در CT اسکن از پرتو ایکس استفاده میشود، در حالیکه در اسکن ام آر آی، میدانهای مغناطیسی قوی و امواج رادیویی بکار میروند. از هر دو تکنیک برای تشخیص و بررسی مجموعه‌ای از بیماریها استفاده میشود.
از جمله اختلافات اصلی بین اسکنهای سی تی و ام آر آی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- فناوری:
- سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر استفاده میکند، در حالیکه MRI از امواج رادیویی و یک آهنربای قدرتمند بهره میبرد؛
- سی تی اسکن تصاویر مقطعی دقیقی از بدن تولید میکند، در حالیکه MRI تصاویر دقیقی از ساختارهای داخلی بدن ارائه میدهد؛
- کیفیت تصویر:
- سی تی اسکن به دلیل توانایی تشخیص تراکمهای مختلف برای تصویربرداری از استخوانها، ریه‌ها و سایر بافتهای متراکم بهتر عمل میکند؛
- MRI در ارائه تصاویر دقیق از بافتهای نرم مانند ماهیچه‌ها، تاندونها و اندامها بدلیل وضوح کنتراست ویژه، ایده‌آل هستند؛
- قرارگیری در معرض تشعشع:
- سی تی اسکن بیماران را در معرض تشعشعات یونیزان قرار میدهد که میتواند نگران کننده باشد، بخصوص برای اسکنهای مکرر این نگرانی بیشتر مطرح میشود؛
- MRI از پرتوهای یونیزان استفاده نمی‌کنند و همین امر آنرا به گزینه‌ای امنتر برای تصویربرداری، بویژه در جمعیتهای حساس مانند کودکان و زنان باردار تبدیل میکند؛
- تجربه بیمار:
- سی تی اسکن روش نسبتاً سریعی محسوب میشود که تنها چند دقیقه زمان میبرد؛
- MRI ممکن است بیشتر طول بکشد، معمولاً 30-60 دقیقه برای تصویربرداری زمان لازم است و علاوه بر این، ماندن در فضای بسته دستگاه MRI ممکن است برای برخی از بیماران مشکل باشد؛
- کاربردهای بالینی:
- CT اسکن اغلب برای ارزیابی سریع شرایط حاد مانند تروما، خونریزی داخلی یا شکستگیهای مشکوک استفاده میشود؛
- MRI برای ارزیابی آسیبهای بافت نرم، اختلالات عصبی، تومورها و شرایط مفاصل و عضلانی مورد استفاده قرار میگیرد؛
بطور کلی، هر دو سی تی اسکن و ام آر آی ابزارهای حیاتی در تشخیص بیماریهای مختلف بشمار میآیند و انتخاب بین این دو به نیازهای خاص بیمار و ناحیه مورد بررسی بستگی دارد.
تفاوت تصاویر تهیه شده از تکنیک CT اسکن و MRI
| CT Scan | MRI Scan |
|---|---|
| اسکنهای CT توسط دزهای پایینی از تابشهای یونیزه انجام میشوند. | اسکنهای MRI توسط میدانهای مغناطیسی قوی پشتیبانی میشوند. |
| معمولاً فرایند از 10 تا 20 دقیقه بطول میانجامد. | معمولاً فرایند حدود 45 دقیقه تا 1 ساعت زمان میبرد. |
| اسکنرهای CT صداهای کمی دارند و دارای چراغهای چشمک زن هستند. | دستگاه‌های MRI صدای زیادی ایجاد میکنند، از این رو پیش از شروع فرآیند یک هدفون به بیمار داده میشود. |
| CT اسکن بعنوان راحتترین اسکن شناخته میشود و فرایند نسبتا کوتاهی دارد. | قرار گیری و ماندن به مدت طولانی درون دستگاه MRI برای برخی افراد ممکن است ناراحت کننده و سخت باشد. |
| اسکنهای CT برای تصویربرداری از آسیبهای ناشی از ضربه و مرحله‌بندی سرطان مناسبتر است. | MRI برای تصویربرداری از بافتها و ناهنجاریهای خاص، خصوصاً در ارتباط با بافتهای نرم، تاندونها، رباطها، نخاع و مغز، طراحی شده‌اند. |
اسکن MRI همراه با تزریق یا کنتراست
در برخی از تستهای MRI از تزریق مواد کنتراست استفاده میشود. مواد کنتراست یا حاجب اغلب حاوی گادولینیوم است، این عنصر بعنوان یک فلز خاکی نادر بشمار میآید. زمانیکه گادولینیوم وارد بدن میشود، ویژگیهای مغناطیسی مولکولهای آب نزدیک به خود را تغییر میدهد که همین امر موجب بهبود در کیفیت تصاویر MRI میشود. در واقع، وجود مواد کنتراست در تصویربرداری MRI منجربه افزایش حساسیت و اختصاصیت تصاویری تشخیصی میشود.
مواد کنتراست مشاهده و وضوح تصویربرداری MRI را در موارد زیر افزایش میدهند:
- تومورها؛
- التهاب؛
- عفونت؛
- خون رسانی به برخی از اندامها؛
- عروق خونی؛
زمانیکه تصویربرداری MRI باید با کنتراست انجام شود، قبل از اسکن با یک سرنگ وریدی ماده کنتراست به دست یا بازوی بیمار تزریق میشود. مواد کنتراست داروهای ایمنی هستند که ممکن است عوارض جانبی خفیف یا شدیدی داشته باشند اما واکنشهای خیلی شدید در بیماران بسیار بندرت اتفاق میافتد.
مواد کنتراست چیست؟
یک ماده کنتراست در اسکن MRI برای افزایش وضوح تصاویر و کنتراست سازه‌ها و ناهنجاریهای خاصی که در تصویر قابل مشاهده هستند، بکار میروند. این مواد شامل ترکیبات پارامغناطیسی هستند که اغلب از گادولینیوم در این ترکیبات استفاده میشود و بر ویژگیهای معناطیسی بافتهای نزدیک خود تاثیر میگذارند.
بطور کلی داروهای کنتراست از طریق ورید دست و بازو با استفاده از یک سوزن کوچک به بدن بیمار وارد میشود اما در برخی از موارد ممکن است از داروی کنتراست خوراکی با توجه به ناحیه مورد تصویربرداری استفاده شود.
زمانیکه ماده کنتراست وارد جریان خون میشود، داخل بدن جریان پیدا کرده و پخش میشود و در بافتهای خاصی از محل مورد نظر تجمع مییابد. حضور ماده کنتراست، ویژگیهای مغناطیسی این بافتها را تغییر میدهد و باعث میشود تا این بافتها در تصویر MRI بصورت نقاط روشنتر یا تاریکتر ظاهر شوند. از این مواد برای وضوح بیشتر تصاویر تهیه شده از عروق خونی، تومورها، نواحی التهابی و ناهنجاریهای مغز و نخاع و غیره استفاده میشود.
تفاوت تصویربرداری MRI در حضور و عدم حضور ماده کنتراست
کدام اندامهای بدن با MRI قابل تصویربرداری هستند؟
MRI از اندامهای مختلف بدن انجام میشود تا به تشخیص ناهنجاریها، آسیبها و بیماریهای مختلف کمک کند. از جمله اندامهایی که با MRI قابل تصویربرداری هستند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مغز و نخاع: برای تشخیص تومورها، انواع آسیبها، سکته مغزی و بیماریهای عصبی؛
- اسکلت و مفاصل: برای تشخیص شکستگیها، نواحی التهابی و بیماریهای مفصلی؛
- قلب و عروق خونی: برای تشخیص بیماریهای عروق خونی و اختلالات قلبی؛
- اندامهای لگنی: شامل مثانه و اعضای تولید مثلی (رحم و تخمدان در زنان و پروستات در مردان)؛
- ریه‌ها: برای تشخیص تومورها، التهابات و بیماریهای تنفسی؛
- شکم و اندامهای داخلی: برای تشخیص تومورها، التهابات، نواحی التهابی و بیماریهای داخلی؛
- پیشانی و چشم: برای تشخیص تومورها، آسیبها و بیماریهای مرتبط با این اندامها؛
همچنین، MRI برای تشخیص و نظارت بر درمان بسیاری از بیماریها و شرایط مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. انواع مختلفی از MRI براساس منطقه‌ای از بدن که قرار است مورد بررسی قرار گیرد نیز وجود دارد؛
تصویربرداری MRI مغز
کاربردهای MRI
MRI یک فناوری پرکاربرد در پزشکی محسوب میشود و برای انواع کاربردهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد، این کاربردها شامل موارد زیر میشود:
- تشخیص بیماریها: MRI برای تشخیص بیماریهای مختلف از جمله تومورها، آسیبها، التهابات، نارساییها و اختلالات ساختاری در بخشهای مختلف بدن استفاده میشود؛
- بررسی مغز و سیستم عصبی: MRI بعنوان یک ابزار مهم برای تصویربرداری مغز و سیستم عصبی بکار میرود تا بیماریهای مغزی مانند سکته مغزی، مولتیپل اسکلروزیس، تومورهای مغزی، آسیبهای ناشی از ضربه و غیره تشخیص داده شود؛
- ارزیابی عروق خونی: MRI با دقت بالا میتواند عروق خونی را در تصاویر سه بعدی نشان دهد و به پزشکان کمک کند تا اختلالات عروق خونی مانند انسداد یا خونریزیها را تشخیص دهند؛
- بررسی سیستم قلبی/عروقی: MRI قلب برای تشخیص مشکلات موجود در قلب و عروق مانند نقصهای قلبی، اختلالات ناشی از آنژیوگرافی و ارزیابی کارکرد قلب مورد استفاده قرار میگیرد؛
- بررسی مفاصل و بافتهای نرم: تکنیک MRI میتواند از مفاصل و بافتهای نرم بصورت دقیق تصویربرداری کند و این امکان را برای پزشکان فراهم کند تا بیماریهای مفصلی مانند آرتروز، التهابات و آسیبهای تاندونی را تشخیص دهند و براساس آن برنامه درمانی مناسب را اعمال کنند؛
- بررسی سیستم گوارشی: ام آر آی برای تصویربرداری در بخشهای مختلف سیستم گوارشی مانند کبد، کلیه، پانکراس، روده‌ها و غده ها مورد استفاده قرار میگیرد تا بیماریهای گوارشی تشخیص داده شود؛
- راهنمای جراحی: با استفاده از این تکنیک تصویربرداری، پزشکان میتوانند در برنامه‌ریزی و انجام عملهای جراحی، دقیقتر عمل کنند.
این تنها چند نمونه از کاربردهای MRI در پزشکی است و از آن برای تشخیص و پیگیری بسیاری از مشکلات پزشکی استفاده میشود.
تصویربرداری MRI از سیستم گوارشی
انجام اسکن ام آر آی برای چه افرادی توصیه نمیشود؟
انجام MRI برای افرادی که دارای دستگاه‌های پزشکی الکترونیکی داخلی هستند، مانند ضربان سازها یا پیسمیکر، ترکیبیهای فلزی مانند پیچها و پروتزهای فلزی، توصیه نمیشود. همچنین انجام MRI برای زنان باردار و مادران در دوران شیردهی نیز پیشنهاد نمیشود؛
آیا ام آر آی بی خطر است؟
اسکن MRI بطور کلی یک تصویربرداری بی‌خطر و ایمن محسوب میشود و با رعایت دستورالعملهای ایمنی مناسب تقریبا هیچ خطری برای افراد عادی ایجاد نمیکند.
میدان مغناطیسی قوی که دستگاه‌های MRI از خود ساطع میکنندِ، برای بدن مضر نیست، اما ممکن است باعث اختلال در عملکرد دستگاه‌های پزشکی کاشته شده در بدن فرد و همچنین اختلال در تصاویر تهیه شده شود.
زمانیکه MRI با استفاده از مواد کنتراست انجام میشود، خطر واکنش آلرژیک بسیار کمی وجود دارد. اغلب این واکنشها خفیف هستند و با دارو کنترل میشوند.
مزایا
- MRI یک تکنیک تصویربرداری غیرتهاجمی است که مستلزم قرار گرفتن در معرض اشعه نیست؛
- تصاویر MRI از ساختارهای بافت نرم بدن اغلب در شناسایی بیماریها در مقایسه با سایر روشهای تصویربرداری دقیقتر هستند و به تشخیص و ارزیابی اولیه بیماری کمک میکنند؛
- ام آر آی در تشخیص طیف وسیعی از بیماریها از جمله سرطان، بیماریهای قلبی و عروقی و ناهنجاریهای عضلانی و استخوانی اطلاعات ارزشمندی را ارائه میکند؛
- ام آر آی میتواند ناهنجاریهایی را که ممکن است توسط استخوان در سایر روشهای تصویربرداری قابل مشاهده نباشند را تشخیص دهد؛
- اسکن ام آر آی امکان ارزیابی غیرتهاجمی سیستم صفراوی را بدون نیاز به تزریق ماده کنتراست فراهم میکند؛
- ماده کنتراست گادولینیوم که در MRI استفاده میشود در مقایسه با مواد کنتراست مبتنی بر ید که در عکس برداری با اشعه ایکس و سی تی اسکن بکار میرود، کمتر باعث ایجاد واکنشهای آلرژیک میشود؛
- ام آر آی جایگزین غیرتهاجمی برای تشخیص مشکلات قلب و عروق خونی در مقایسه با اشعه ایکس، آنژیوگرافی و سی تی اسکن محسوب میشود؛
معایب
- معاینه MRI با رعایت دستورالعملهای ایمنی حداقل خطر را برای بیمار معمولی ایجاد میکند؛
- مصرف آرام بخش در طول معاینه خطر مصرف بیش از حد را به همراه دارد، با اینحال، علائم حیاتی برای کاهش این خطر بدقت بررسی میشود؛
- میدان مغناطیسی قوی MRI مضر نیست، اما میتواند بر عملکرد دستگاه‌های پزشکی کاشته شده در بدن تأثیر بگذارد و تصاویر تهیه شده را مخدوش کند؛
- فیبروز سیستمیک نفروژنیک عارضه نادری است که با تزریق ماده کنتراست گادولینیوم همراه است، عمدتاً در بیماران مبتلا به بیماری شدید کلیوی این عارضه دیده میشود. عملکرد کلیه قبل از تزریق ماده کنتراست باید بدقت مورد ارزیابی قرار گیرد؛
- خطر اندکی واکنش آلرژیک به ماده کنتراست وجود دارد که معمولاً خفیف است و بدون مداخله پزشکی برطرف میشود؛
- در حالیکه تاکنون هیچ اثر شناخته شده‌ای از وجود باقی‌مانده گادولینیوم در بدن وجود ندارد، ممکن است مقادیر کمی از گادولینیوم پس از چندین آزمایش MRI در بدن باقی بماند؛
آینده تصویربرداری MRI
از آنجا که فنآوری MRI بصورت مداوم در حال توسعه و پیشرفت است، آینده کاربردهای آن در پزشکی نیز پر از امکانات جدید است. برخی از تغییرات و پیشرفتهای آینده کاربردهای MRI در پزشکی شامل موارد زیر میشود:
- زمانهای اسکن سریعتر: با پیشرفتهای فناوری، اسکنرهای MRI نیز سریعتر و کارآمدتر میشوند. محققان در حال کار بر روی بهبود سرعت اسکنهای MRI هستند که میتواند به کاهش مدت زمانیکه بیماران در دستگاه میگذرانند، کمک کند. این را میتوان از طریق پیشرفت در سخت افزار و نرم افزار، مانند سیستمهای گرادیان سریعتر، تکنیکهای تصویربرداری موازی و الگوریتمهای بازسازی مبتنی بر یادگیری ماشین بدست آورد. این به معنای این است که بیماران قادر خواهند بود اسکن را در یک مدت زمان کوتاهتری انجام دهند که همین امر موجب به انجام راحتتر این اسکن میشود؛
- وضوح فضایی بالاتر: تحقیقات مداومی برای افزایش وضوح فضایی تصاویر MRI وجود دارد که امکان مشاهده دقیقتر ساختارهای آناتومیکی و ناهنجاریهای بالقوه را فراهم میکند. این مهم را میتوان از طریق پیشرفت در طراحی آهنربا، سیم پیچهای فرکانس رادیویی (RF) و الگوریتمهای بازسازی تصویر انجام داد.
- تصویربرداری عملکردی و مولکولی: MRI بطور مداوم تواناییهای خود را فراتر از تصویربرداری تشریحی گسترش میدهد. پیشرفتها در MRI عملکردی (fMRI) و تکنیکهای تصویربرداری مولکولی، تصویربرداری از فعالیت مغز، فرآیندهای متابولیک و تغییرات سطح مولکولی در بدن را امکانپذیر میسازد. این پیشرفتها میتوانند اطلاعات ارزشمندی در مورد تشخیص بیماری و نظارت بر درمان را در اختیار پزشکان قرار دهند؛
- تصویربرداری چند پارامتری و کمی: تکنیک MRI به سمت ارزیابی‌های جامعتر و کمی از ویژگیهای بافت، در حال گسترش و پیشرفت است. این ارزیابیها شامل تکنیکهایی مانند تصویربرداری با وزن انتشار، تصویربرداری پرفیوژن و طیف سنجی رزونانس مغناطیسی است که میتوانند اطلاعات دقیقی در مورد ریزساختار بافت، عملکرد و وضعیت متابولیک بافتهای بدن ارائه دهند.
- تصاویر با دقت بالاتر: در آینده با توجه به پیشرفتهای روز افزون در زمینه تصویربرداری‌های پزشکی، انتظار میرود دقت تصاویر MRI بهبود یابد و تصاویری دقیقتر و صحیحتر از بخشهای مختلف بدن ارائه شود. این ویژگی میتواند برای بیماریهایی مانند سرطان که تشخیص زودهنگام در آنها بسیار مهم است، مفید باشد؛
- بهبود دسترسی: با توجه به گسترش فناوری MRI، انتظار میرود که دسترسی به این تصویربرداری برای جمعیت بیشتری از بیماران بهبود یابد؛
- هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: انتظار میرود ادغام الگوریتمهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در MRI نقش مهمی در آینده ایفا کند. این فناوریها را میتوان برای بازسازی تصویر، تجزیه و تحلیل خودکار و توسعه مدلهای پیش بینی برای تشخیص بیماری و برنامه ریزی درمان استفاده کرد؛
- تصویربرداری چند وجهی: ترکیب تصویربرداری MRI با دیگر روشهای تصویربرداری مانند CT یا التراسونوگرافی، امکان تشخیص و برنامه‌ریزی درمان دقیقتری را فراهم خواهد کرد؛
- سیستمهای MRI قابل حمل و متحرک: پیشرفت در فناوری MRI منجر به توسعه سیستمهای MRI فشرده‌تر، قابل حمل و سیار میشود. دستیابی به این تکنولوژی بطور بالقوه میتوانند دسترسی به خدمات MRI را، بویژه در مناطق دورافتاده یا با منابع محدود، بهبود بخشند؛
بطور خلاصه، آینده کاربردهای MRI در پزشکی روشن به نظر میرسد و میتواند موجب به بهبود بزرگی در تشخیص، پیگیری و درمان بیماریها شود.
