هر آنچه باید درباره هچینگ کمکی در IVF بدانید
هچینگ کمکی (Assisted Hatching) به عنوان یکی از تکنیک‌های پیشرفته در فرآیند لقاح آزمایشگاهی (IVF) شناخته می‌شود که به منظور افزایش احتمال لانه‌گزینی موفق جنین به کار می‌رود. در این روش، با ایجاد یک شکاف یا سوراخ کوچک در لایه محافظ بیرونی جنین که زون پلوسیدا (Zona Pellucida)نام دارد، شرایط خروج جنین از پوسته و آماده‌سازی آن برای لانه‌گزینی در رحم فراهم می‌شود.
هچینگ کمکی در برخی از موارد درمان IVF مانند سن بالای مادر، کیفیت پایین جنین، یا شکست‌های مکرر در چرخه‌های قبلی IVF می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در واقع، این تکنیک با تسهیل روند هچینگ طبیعی، این تکنیک می‌تواند شانس بارداری موفق و تولد زنده را افزایش دهد.
در این مطلب، سعی داریم به مهم‌ترین سؤالات در زمینه هچینگ کمکی پاسخ دهیم و به بررسی مزایا، محدودیت‌ها و عوامل موثر بر موفقیت هچینگ کمکی بپردازیم.
یکی از تکنیک‌های پیشرفتهای که در سال‌های اخیر برای زوج‌هایی که تحت درمان IVF قرار دارند، در موارد ویژه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، هچینگ کمکی است.
البته تحقیقات در مورد این تکنیک همچنان در حال انجام است اما در برخی موارد نشان داده شده که هچینگ کمکی می‌تواند شانس بارداری موفق را افزایش دهد.
در این بخش به معرفی هچینگ کمکی می‌پردازیم و در ابتدا روند طبیعی لقاح را بررسی می‌کنیم.
معرفی هچینگ کمکی
درک روند طبیعی لقاح و لانه‌گزینی
طی روند طبیعی لقاح، پس از لقاح اسپرم و تخمک، لایه بیرونی تخمک بارور شده، یعنی زون پلوسیدا (Zona Pellucida)، ضخیم‌تر می‌شود. در نتیجه‌ی این فرآیند بیوشیمیایی، اسپرم‌های اضافی نمی‌توانند وارد تخمک شده و همین امر به حفظ یکپارچگی ژنتیکی جنین کمک می‌کند. طی ۵ تا ۶ روز جنین به سمت رحم حرکت می‌کند. معمولاً در روز ۶ یا ۷ پس از لقاح، پوسته محافظ خود را شکسته (هچینگ) و آماده لانه‌گزینی در آندومتر رحم می‌شود. چنانچه مرحله هچینگ و لانه‌گزینی به درستی انجام نشود، بارداری اتفاق نمی‌افتد.
نقش هچینگ کمکی در IVF
هچینگ کمکی این روش آزمایشگاهی است که به منظور تقلید فرآیند طبیعی «هچینگ» انجام می‌شود. در این تکنیک، زونا پلوسیدا با استفاده از ابزارهای تخصصی مانند لیزر یا مواد شیمیایی ملایم به طور کنترل شده نازک یا سوراخ می‌شود. به این ترتیب، جنین راحت‌تر می‌تواند از پوسته‌ی خود خارج شود. در واقع، هدف هچینگ کمکی تسهیل خروج جنین برای افزایش احتمال لانه‌گزینی موفق و در نتیجه افزایش شانس بارداری است.
انواع روش‌های هچینگ کمکی در IVF
اغلب هچینگ کمکی در روز سوم رشد جنین، زمانی که جنین حدود ۸ سلول دارد و هنوز اندازه‌اش بزرگ نشده، انجام می‌شود. در این زمان، جنین در مرحله‌ای حساس قرار دارد و همین‌طور دسترسی به لایه بیرونی (زون پلوسیدا) برای ایجاد شکاف آسان‌تر است. از جمله روش‌های اصلی هچینگ کمکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تکنیک شیمیایی (Chemical Hatching):
روش مکانیکی (Mechanical Hatching):
هچینگ با لیزر (Laser-Assisted Hatching):
در این روش از محلول رقیق اسیدی (معمولاً اسید تایکودیگلیکولیک) برای نرم کردن یا ایجاد سوراخ کوچک در زونا پلوسیدا استفاده می‌شود. هچینگ شیمیایی روشی نسبتاً ساده و مؤثر محسوب می‌شود اما نیازمند کنترل دقیق است زیرا ممکن است موجب آسیب به جنین شود.
در این روش، یک شکاف کوچک در زونا با به کارگیری ابزارهای میکروسکوپی (میکروتول) یا سوزن‌های مخصوص همراه با پیپت مکش انجام می‌شود. در حال حاضر، هچینگ مکانیکی به‌ندرت استفاده می‌شود زیرا این روش خطر بالایی در ایجاد آسیب فیزیکی به جنین دارد.
این روش از چند میکروپالس لیزر دقیق برای ایجاد سوراخ در زونا پلوسیدا بدون تماس مستقیم استفاده می‌کند. این روش در بسیاری از کلینیک‌های پیشرفته به عنوان رایج‌ترین تکنیک مورد استفاده، به شمار می‌آید، زیرا هچینگ با لیزر بیشترین کنترل، ایمنی و تکرارپذیری را ارائه می‌دهد.
پس از انجام هر یک از این روش‌های هچینگ، برای جلوگیری از عفونت سلول‌های جنینی، معمولاً آنتی‌بیوتیک‌هایی به محیط کشت اضافه می‌شود. اجرای صحیح این تکنیک نیازمند تجربه بالا و تجهیزات پیشرفته در آزمایشگاه IVF است.
هچینگ کمکی برای چه کسانی توصیه می‌شود؟
هچینگ کمکی یک روش روتین در مراحل IVF نیست و تنها در شرایط خاصی که احتمال عدم توانایی جنین در خروج طبیعی از زونا پلوسیدا وجود دارد، توسط جنین‌شناس یا متخصص IVF توصیه می‌شود. مهم‌ترین موارد کاربرد هچینگ کمکی شامل موارد زیر است:
- سن بالای مادر (معمولاً بالای ۳۷ سال):
همان طور که سن مادر افزایش می‌یابد، احتمال سفت شدن زونا پلوسیدا و کاهش توانایی جنین برای هچینگ طبیعی نیز بالا می‌رود. - جنین با زونا پلوسیدا ضخیم یا تیره:
در برخی مواقع بعد تشکیل جنین ممکن است که لایه محافظ جنین بیش از حد ضخیم باشد که همین امر موجب عدم خروج جنین از پوسته خود می‌شود. - تقسیم سلولی کند یا قطعه‌قطعه شدن جنین (Fragmentation):
زمانی که جنین‌ها از رشد مناسبی برخوردار نیستند و احتمال قطعه قطعه شدن در آن‌ها بالا است، هچینگ کمکی می‌تواند شانس لانه‌گزینی را بهبود دهد. - مادرانی با شکست‌های مکرر در IVF:
در بیمارانی که یک یا چند بار تجربه ناموفق IVF داشته‌اند، روش هچینگ کمکی به عنوان راهی برای افزایش احتمال موفقیت در نظر گرفته می‌شود. - جنین‌های منجمد و ذوب‌شده (Thawed Embryos):
در برخی موارد، روند انجماد جنین موجب سفت شدن زونا می‌شود که همین امر خروج جنین وهچینگ طبیعی را مشکل مواجه می‌کند.
علاوه بر این، جنین‌هایی که تحت بررسی‌های ژنتیکی مانند آزمایش ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGT) قرار گرفته‌اند، گاهی لازم است از هچینگ کمکی استفاده کنند، زیرا دستکاری‌های انجام شده در این تست‌های PGT در برخی مواقع می‌تواند بر پوسته جنین تأثیر بگذارد.
به‌طور کلی، انجام هچینگ کمکی باید با توجه به ارزیابی فردی بیمار، کیفیت جنین و سابقه باروری قبلی انجام شود و این ارزیابی‌ها و انجام روند هچینگ کمکی تنها توسط آزمایشگاه‌های دارای تجهیزات دقیق و تیم جنین‌شناسی مجرب صورت می‌گیرد.
مزایای بالقوه هچینگ کمکی
این تکنیک کمکی در روند IVF مزایایی دارد که منجر به افزایش موفقیت در بارداری می‌شود. در ادامه به معرفی برخی از مزایای هچینگ کمکی می‌پردازیم:
۱. افزایش نرخ لانه‌گزینی و بارداری:
براساس برخی از مطالعات مشخص شده است که هچینگ در برخی از زنان که احتمال بارداری کمی دارند یا چندین IVF ناموفق داشته‌اند، احتمال چسبیدن جنین به دیواره داخلی رحم (اندومتر) را افزایش می‌دهد.
۲. تسهیل خروج جنین از زونا پلوسیدا:
هچینگ با شیبه سازی هچینگ طبیعی، شکافی در لایه‌ی محافظ اطراف جنین ایجاد می‌کند و همین امر منجر به خروج آسان‌تر جنین از زونا می‌شود که یک مرحله حیاتی پیش از لانه‌گزینی است.
۳. کاهش نیاز به انتقال چند جنین به رحم:
با استفاده از هچینگ و افزایش شانس موفقیت هر جنین به‌تنهایی میمکن است دیگر نیاز به انتقال چند جنین به رحم کاهش یابد و همین امر خطر بارداری چندقلویی ناخواسته را کم‌تر می‌کند.
۴. پیشرفت در تکنولوژی‌های انجام هچینگ:
پیشرفت فناوری در اجرای روش‌هایی مانند هچینگ با کمک لیزر، دقت، کنترل و ایمنی در اجرای این تکنیک افزایش یافته است که منجر به بالا رفتن شانس بارداری‌های موفقیت آمیزی شده‌اند.
محدودیت‌ها و ملاحظات مهم در استفاده از هچینگ کمکی
- کاربرد محدود در برخی بیماران:
هچینگ به صورت روتین برای همه بیماران IVF انجام نمی‌شود و اغلب در موارد خاص (سن بالا، شکست‌های مکرر IVF، زونا ضخیم) می‌تواند موثر واقع شود. کاربرد این تکنیک، در سایر بیماران که مشکل ویژه‌ای ندارند، موجب افزایش موفقیت چشمگیر نمی‌شود. - احتمال افزایش بارداری دوقلویی همسان:
برخی مطالعات نشان می‌دهند که احتمال دوقلوهای مونوآمنیوتیک ممکن است با روش هچینگ اندکی افزایش یابد. - تأثیر نامشخص بر تولد زنده:
براساس متاآنالیزهای اخیر مشخص شده که با این که هچینگ می‌تواند نرخ لانه‌گزینی و بارداری بالینی را افزایش دهد.
تأثیر هچینگ کمکی بر موفقیت بارداری و عوامل مؤثر بر آن
هچینگ مدت‌ها است که به عنوان روشی کمکی در روند IVF مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعات نشان داده است که کاربرد هچینگ می‌تواند شانس لانه‌گزینی جنین را افزایش دهد، به ویژه در بیمارانی با فاکتورهای خطر مانند سن بالا (بیش از ۳۷ سال)، سابقه شکست‌های مکرر IVFیا جنین‌هایی با زونا پلوسیدای ضخیم یا سفت.
در برخی از مطالعات در این زمینه، افزایش موفقیت بارداری تا ۱۰٪ نیز گزارش شده است. قابل ذکر است که این نتایج در مطالعات مختلف متغیر بوده و همین امر نشان می‌دهد که اثربخشی هچینگ کمکی به عوامل متعددی بستگی دارد و این تکنیک باید در برنامه‌ي درمانی شخصی‌سازی‌شده به‌کار رود. از جمله عوامل کلیدی مؤثر بر موفقیت این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عوامل موفقیت در هچینگ کمکی
- سن بیمار: با افزایش سن، زونا پلوسیدا معمولاً ضخیم‌تر شده و خروج جنین از آن دشوارتر می‌شود که در این موارد استفاده از هچینگ کمکی توصیه می‌شود.
- کیفیت و درجه‌بندی جنین: جنین‌های با کیفیت بالا اغلب شانس بیشتری برای لانه‌گزینی دارند، اما اگر موانع فیزیکی مانند زونا ضخیم وجود داشته باشد، معمولا هچینگ کمکی می‌تواند مفید واقع شود.
- تخصص کلینیک و جنین‌شناس: مهارت و تجربه در انجام هچینگ، به‌ویژه با روش‌های لیزری نوین، می‌تواند خطر آسیب به جنین را کاهش داده و احتمال موفقیت لانه‌گزینی را بالا می‌برد.
- زمان انجام هچینگ: این تکنیک معمولاً در روز سوم رشد جنین (۶–۸ سلولی) انجام می‌شود و انتخاب زمان مناسب بر نتایج تاثیرگذار است.
پیش از تصمیم‌گیری برای انجام این روش، مشاوره با پزشک متخصص در مورد مزایا، ریسک‌ها و گزینه‌های جایگزین ضروری است.
مطالعات جدید در حوزه هچینگ کمکی
در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵، هچینگ کمکی همچنان به عنوان یکی از حوزه‌های مورد توجه در فناوری کمک باروری (ART) شناخته می‌شود. با پیشرفتهای روزافزون در هچینگ با کمک لیزر و اهمیت بیشتر بر مطالعات درمان‌های شخصی‌سازی‌شده، این روش در حال تحول و بهینه‌سازی است. در ادامه برخی از پیشرفتهای این حوزه را معرفی می‌کنیم:
هچینگ با کمک لیزر اصلاح‌شده
استفاده از لیزرهای دیود غیرتماسی موجب افزایش دقت و ایمنی در روش هچینگ لیزری می‌شود. به این ترتیب، احتمال آسیب به جنین به حداقل می‌رسد.
درمان‌های شخصی‌سازی‌شده با توجه به پروفایل ژنتیکی:
تأکید بر زمان‌بندی و محل برش در زونا:
پژوهش‌های مولکولی و رشد بلاستوسیست:
بررسی و آنالیز پروفایل ژنتیکی بیماران و جنین‌ها، این امکان را برای پزشکان فراهم می‌کند تا تصمیم بگیرند که هچینگ برای کدام بیماران موثر است.
براساس مطالعات اخیر مشخص شده است که زمان انجام هچینگ و محل دقیق ایجاد شکاف در پلوسیدا می‌تواند بر راندمان لانه‌گزینی تأثیرگذار باشد.
تحقیقات در زمینه فرایند هچینگ در حال بررسی فرآیندهای سلولی و مولکولی مربوط به رشد جنین و خروج از زونا هستند. این مطالعات می‌تواند به توسعه تکنیک‌های مؤثرتر هچینگ در آینده کمک کند.
تجهیزات و مواد مورد استفاده در هچینگ کمکی
در فرآیند هچینگ کمکی، به کارگیری تجهیزات تخصصی می‌تواند در نازک کردن یا ایجاد سوراخ دقیق در لایه محافظ بیرونی جنین، نقش مهمی داشته باشد. این تجهیزات کمک می‌کند تا هچینگ با حداقل آسیب به جنین و بیشترین اثربخشی انجام شود و همین امر موجب به افزایش موفقیت میزان لانه‌گزینی و بارداری می‌شود. در ادامه به معرفی برخی این تجهیزات می‌پردازیم:
لیزرها
لیزرهای تخصصی هچینگ که برای ایجاد یک سوراخ کنترل‌شده و دقیق در زونا پلوسیدا استفاده می‌شوند، اغلب از نوع لیزرهای پالس کوتاه و کم‌انرژی هستند. هچینگ لیزری دقیق‌ترین روش برای شبیه سازی هچینگ است و کمترین میزان خطر برای جنین را دارد. در این روش، تنها با استفاده از چند پالس لیزر سوراخ کوچکی در پوسته ایجاد می‌شود و فرآیند هچینگ را تسهیل می‌کند.
میکرومانیپولاتورها
میکرومانیپولاتورها ابزارهایی برای انجام هچینگ مکانیکی هستند. این تجهیزات شامل سوزن‌های میکروسکوپی و ابزارهای ظریف هستند که به طور فیزیکی زونا پلوسیدا را سوراخ کرده یا نازک می‌کنند. این روش نیاز به تخصص و مهارت بالایی دارد و اگر به دقت و توسط متخصصان جنین شناسی انجام نشود احتمال آسیب به جنین بالایی دارد. از این‌رو، از هچینگ مکانیکی در روند IVF کم‌تر استفاده می‌شود.
محلول‌های شیمیایی (مانند محلول تایرود اسیدی)
در روش هچینگ شیمیایی، برای نازک کردن زونا پلوسیدا از محلول‌های شیمیایی مثل تایرود اسیدی استفاده می‌شود. عملکرد این محلول به گونه‌ای است که موجب نرم کردن و تخریب جزئی لایه محافظ جنین شده و امکان ایجاد سوراخ را فراهم می‌کنند. در این روش مانند روش لیزر و میکرومانیپولاتور امکان کنترل دقیق محل و اندازه سوراخ وجود ندارد.
انکوباتورها
انکوباتورها ابزاری حیاتی در فرآیند هچینگ و چرخه IVF هستند. این دستگاه‌ها شرایط محیط کشت جنین از نظر دما، رطوبت و گازهای لازم (مثل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن) به صورت بهینه حفظ می‌کنند تا جنین در بهترین شرایط رشد کند. انکوباتورهای پیشرفته وظیفه‌ی حفظ سلامت جنین پس از انجام هچینگ کمکی را دارند و به این ترتیب می‌توانند نرخ موفقیت انتقال جنین را افزایش دهند. برخی انکوباتورها قابلیت مانیتورینگ مداوم جنین را نیز دارند که این ویژگی به متخصصان برای ارزیابی دقیق‌تر شرایط جنین کمک می‌کند.
پارس ژن پویا
شرکت پارس ژن پویا، ارائه دهنده‌ی تجهیزات پیشرفته‌ی هچینگ کمکی در فرآیندهای کمک‌باروری است. این تجهیزات شامل سیستم‌های لیزر دقیق مانند ZILOS-tk و LYKOS از شرکت Hamilton Thorne یا سیستم لیز هچینگ شرکت Hariomed است.
سیستم‌های لیزر با استفاده از فناوری لیزر مادون قرمز غیرتماسی، امکان ایجاد برش‌های ظریف و ایمن در زونا پلوسیدا را فراهم می‌کنند و در خروج موفق جنین از پوسته و لانه‌گزینی بهتر کمک می‌کنند. سیستم‌های لیزر هچینگ با میکروسکوپ‌های معکوس سازگار بوده و به کمک نرم‌افزارهای پیشرفته، کنترل دقیق و روند کاربری آسانی را برای متخصصان این حوزه فراهم می‌آورند. با استفاده از این تجهیزات پیشرفته دقت و ایمنی روش هچینگ کمکی در مراکز درمان ناباروری به‌طور چشمگیری افزایش خواهد داد.
در صورت تمایل به آشنایی بیشتر با سیستم‌های لیزر هچینگ و سایر تجهیزات این حوزه مانند انکوباتورها و میکرومانیپولاتورها یا دریافت مشخصات فنی، کارشناسان فنی پارس ژن پویا آماده ارائه مشاوره تخصصی هستند.