پاتولوژی
پاتولوژی یا آسیب شناسی (Pathology)، شاخه ای از علم پزشکی است که عمدتاً به علت، منشاء و ماهیت بیماری مربوط میشود. در واقع آسیب شناسان به بررسی بافتها (نمونه های بیوپسی و پاپ اسمیر)، اندامها، مایعات بدن (مانند خون و ادرار) و کالبد شکافی به منظور مطالعه و تشخیص بیماری میپردازند.
پاتولوژی یک رشته پیچیده پزشکی بشمار میآید که تمرکز آن بر مطالعه و تشخیص بیماریها است. علم پاتولوژی به شاخه و حوزه های تخصصی تقسیم میشود که هر یک کاربردهای ویژه ای دارند.
آسیب شناسی بخشی از پزشکی آزمایشگاهی در نظر گرفته میشود. گروهی از متخصصهای پزشکی مایعات بدن مانند خون و ادرار و سلولها یا بافتها را برای تشخیص بیماریهای خاص مطالعه میکنند و بنابراین به پزشکان در شناسایی علت و شدت بیماری و نظارت بر درمان کمک میکنند.
آسیب شناسی همچنین شامل مطالعه علمی مرتبط با فرآیندهای بیماری است که در آن علل، مکانیسمها و وسعت بیماری بررسی میشود. زمینه های مطالعه شامل سازگاری سلولی با آسیب، نکروز (مرگ سلولها یا بافتهای زنده)، التهاب، بهبود زخم و نئوپلازی (رشد غیر طبیعی سلولها) است. آسیب شناسان در طیف وسیعی از بیماریها از جمله سرطان تخصص دارند و اغلب تشخیص سرطان توسط آسیب شناسان انجام میشود. الگوی سلولی نمونه های بافت زیر میکروسکوپ مشاهده میشود تا به تشخیص سرطانی یا غیرسرطانی بودن نمونه (خوشخیم) کمک کند. آسیب شناسان همچنین از مطالعات ژنتیکی و نشانگرهای ژنی در ارزیابی بیماریهای مختلف استفاده میکنند.
پزشکان و متخصصانی که در زمینه آسیب شناسی کار میکنند، متخصص تشخیص انواع بیماری و مشکلات پزشکی هستند. آسیب شناسان از تخصص خود برای تسریع تشخیص و بهبود روند درمان بیماران استفاده میکنند، بطوری که با راهنمایی پزشکان در راه درست درمان بیماریهای رایج و استفاده از فناوریهای ژنتیکی پیشرفته برای درمان بیماران با شرایط خاص کمک میکنند.
پاتولوژیستها نقش مهمی در تحقیقات، پیشرفت پزشکی و ابداع درمانهای جدید برای مبارزه با ویروسها، عفونتها و بیماریهایی مانند سرطان دارند.
آسیب شناسان با استفاده از میکروسکوپ و سایر فناوریهای پیشرفته به مطالعه بیماریها میپردازند.
در 100 سال گذشته، ما شاهد کاهش قابل توجه بیماریهایی مانند فلج اطفال در سراسر جهان و همچنین پیشرفتهای چشمگیری در زمینه های انتقال خون، واکسیناسیون و درمان بیماریهای ژنتیکی بوده ایم. تمام این پیشرفتها به سبب کار متخصصان پاتولوژی بدست آمده است.
در این مطلب قصد داریم در مورد آسیب شناسی و انواع شاخه ها و کاربردهای آن صحبت کنیم. در ابتدا بطور مختصر به تعریف و تاریخچه ای از آسیب شناسی میپردازیم.
بطور کلی، تاریخچه پاتولوژی به دوران باستان برمیگردد و نشان دهنده یک فرایند طولانی و پیچیده است که بازتاب دهنده تلاشهای بشر برای درک و درمان بیماریها بوده است. در اینجا روند تکامل پاتولوژی را در طول دورانهای مختلف بررسی خواهیم کرد.
دوران باستان
مصریان باستان یکی از اولین فرهنگها بودند که به ثبت بیماریها و آثار آنها بر بدن پرداختند. طومارهای پاپیروسی که از آن دوران باقی مانده اند حاوی اطلاعاتی درباره بیماریها، آسیبهای استخوانی، انگلها و تودههایی هستند که احتمالاً سرطانی بوده اند. این آثار نشان دهنده سعی و تلاش آنها در درک طبیعت بیماری و اثرات فیزیکی آن بر بدن است.
دوران باستان و بقراط
با ورود به قرن پنجم قبل از میلاد، بقراط، پزشک مشهور یونانی، تأثیر عمیقی بر علم پزشکی و پاتولوژی گذاشت. او و پیروانش به ثبت مشاهدات دقیق در مورد بیماریها، زخمها، تومورها و عفونتهایی مانند سل پرداختند. در آن دوران برخی از شواهد تشریح حیوانات نیز وجود داشت که به گسترش دانش پزشکی کمک میکرد.
گسترش به رم و فرون وسطی
پس از بقراط، عقاید و نظریات او به رم گسترش یافت. با وجود اینکه پیشرفتهای علمی در دوره قرون وسطی بدلایلی مانند جنگها و ناآرامیها به کندی پیش میرفت، پزشکان بیزانسی و ایرانی همچنان به مطالعه و گسترش علم پزشکی و پاتولوژی کمک کردند. در این زمان، برخی متون از دانشمندان ایرانی مانند ابن سینا و رازی برجای مانده که به پزشکی و تشخیص بیماریها پرداخته است.
شروع کالبد شکافی
تلاشهای اولیه برای مطالعه آسیب شناسی اغلب با ممنوعیتهای مذهبی در خصوص کالبد شکافی مواجه بود، اما این موانع به تدریج در اواخر قرون وسطی کاهش یافت و متخصصان توانستند کالبد شکافی را بعنوان مبنای آسیب شناسی برای تعیین علت مرگ استفاده کنند. این روند به انباشته شدن اطلاعات تشریحی منجر شد و با انتشار اولین کتاب درسی سیستماتیک آناتومی بیماری، توسط جووانی باتیستا مورگانی (Giovanni Battista Morgagni) ایتالیایی در سال 1761 به اوج خود رسید. این کتاب برای اولین بار بیماریها را به طور جداگانه در اندامهای مختلف بدن مشخص کرد و مطالعاتی در مورد بیش از 600 اتوپسی را شامل میشد. ارتباط بین علائم بالینی و تغییرات پاتولوژیک تا نیمه اول قرن 19 به طور عمده مورد مطالعه قرار نگرفت.
ظهور میکروسکوپ
نقطه عطف بزرگ در تاریخ پاتولوژی، ظهور میکروسکوپ در قرن نوزدهم بود. با اختراع و توسعه میکروسکوپ، دانشمندان قادر شدند برای نخستین بار سلولها را با جزئیات مشاهده کنند. این انقلاب علمی باعث تغییر تمرکز در مطالعه بیماریها از بررسی کل اندامها به سلولهای منفرد شد. این پیشرفت منجربه کشفهای علمی عمده ای در پاتولوژی شد و فهم ما از ساختار و عملکرد سلولی را عمیقتر کرد. رودولف ویرچو (Rudolf Virchow)، به عنوان پدر علم پاتولوژی میکروسکوپی، از اولین پزشکانی بود که به بررسی علائم بیماری در سطح سلولی پرداخت. در سال 1858، او به این استدلال رسید که ماهیت بیماری را میتوان با تجزیه و تحلیل میکروسکوپی سلولهای آسیب دیده درک کرد. همچنین، در اواخر قرن نوزدهم، تئوری باکتریولوژیک بیماری توسط لوئی پاستور و رابرت کخ، سرنخ نهایی را برای درک بسیاری از فرآیندهای بیماری ارائه داد. بدین ترتیب، پاتولوژی بعنوان یک تخصص مجزا از پزشکی در انتهای قرن نوزدهم تثبیت شد.
پیشرفتهای بعدی
با دستیابی به میکروسکوپهای پیشرفته و فناوریهای جدید، تحقیقات در زمینه پاتولوژی بشدت گسترش یافت و به پیشرفتهای عظیمی مانند پیوند اعضا و بافت منجر شد. این پیشرفتها همچنین به ما امکان مطالعه دقیقتر در زمینه بیماریهای مختلف و بهبود روشهای تشخیص و درمان را داد. تله پاتولوژی، بطور خاص آسیب شناسی از راه دور، در اواخر قرن بیستم، در حدود اواسط دهه 1980 شروع به ظهور کرد. این شاخه از پاتولوژی بطور قابل توجهی توسط پیشرفتهای فناوری، از جمله میکروسکوپهای روباتیک و آسیب شناسی دیجیتال، هدایت شد. رونالد اس. واینستین، بعنوان پیشگام در این زمینه شناخته میشود.
روند پیشرفت پاتولوژی، مطالعه و شناخت بیماریها
تاریخ پاتولوژی نمایانگر تلاش مستمر بشر برای درک پیچیدگیهای بیماریها و ارتقا سلامت انسانها است و این تلاشها همچنان ادامه دارد.
در پزشکی، تخصصهای زیادی وجود دارد که هر کدام دارای چندین زیرمجموعه و زیر شاخه هستند. پاتولوژی به عنوان یک تخصص دارای دسته بندیهای بسیاری است که هر کدام بر شرایط و بیماریهایی که در بخشهای خاصی در بدن یافت میشود، تمرکز دارد. در این بخش انواع مختلف آسیب شناسی را بررسی کنیم.
آسیب شناسی تشریحی به مطالعه ویژگیهای تشریحی مانند بافت برداشته شده از بدن، یا حتی کل بدن در صورت کالبد شکافی، برای تشخیص و افزایش شناخت بیماریها میپردازد. در واقع این شاخه از پاتولوژی شامل بررسی نمونه های جراحی و خارج شده از بدن یا گاهی مطالعه کل بدن برای بررسی و تشخیص بیماری است. آسیب شناسی تشریحی میتواند شامل مطالعه سلولها در زیر میکروسکوپ باشد، اما همچنین مشاهده کلی اندامها (مانند پارگی طحال) نیز بخشی از آسیب شناسی تشریحی محسوب میشود.
علاوه بر این، بررسی خواص شیمیایی سلولها و نشانگرهای ایمنی آنها میتواند در شاخه آسیب شناسی تشریحی قرار گیرد. چندین زیر شاخه گسترده از آسیب شناسی تشریحی وجود دارد:
آسیب شناسی جراحی
آسیب شناسی جراحی شاخه ای مهم از آسیب شناسی است که بر بررسی بافتها برای ارائه تشخیص قطعی بیماریها تمرکز دارد. این رشته، شامل تجزیه و تحلیل نمونه های برداشته شده با جراحی است که میتواند شامل بیوپسیهای کوچک پوست، بیوپسیهای سوزن هسته ای برای تشخیص سرطان و تومورهای برداشته شده در طول جراحی مانند بیوپسی توده سینه در طی ماستکتومی باشد. بطور کلی، بررسی بافتهای برداشته شده در حین جراحی توسط آسیب شناسان جراحی انجام میشود. یک مثال رایج در این مورد، بررسی یک قطعه کوچک از بافت تومور برای تعیین بدخیم (سرطانی) یا خوش خیم بودن تومور و تشخیص آن است. روش برداشت نمونه بافتی در حین جراحی بیوپسی نامیده میشود.
- تجزیه و تحلیل بافت:
- معاینه ماکروسکوپی : بازرسی بصری اولیه بافت؛
- معاینه میکروسکوپی (هیستولوژیک): تجزیه و تحلیل دقیق نمونه های بافت زیر میکروسکوپ. این مرحله شامل ارزیابی خواص مولکولی بافتها با استفاده از تکنیکهایی مانند ایمونوهیستوشیمی است؛
فرآوری نمونه های بافت:
- تثبیت شیمیایی : نگهداری نمونه های بافت با استفاده از مواد شیمیایی برای بررسی میکروسکوپی؛
- بافت منجمد : یک روش پردازش سریع که در آن بافت منجمد شده و برای تجزیه و تحلیل فوری به بخشهای نازک بریده میشود. این برشها برای مشاهده بر روی اسلایدهای شیشه ای قرار گرفته و تثبیت میشوند؛
رنگ آمیزی : قبل از بررسی میکروسکوپی، اسلایدهای بافت با مواد شیمیایی یا آنتی بادی رنگ آمیزی میشوند تا اجزای سلولی خاص را متمایز کنند؛
آسیب شناسی جراحی. برداشت بافت در حین جراحی برای بررسیهای پاتولوژی
آسیب شناسی بافت یا هیستو پاتولوژی
آسیب شناسی سلول یا سیتوپاتولوژی
آسیب شناسی قانونی
این زیرگروه ها را میتوان به دستههای اختصاصی تری نیز تقسیم کرد. پاتولوژی رشته متنوعی است زیرا تعداد بیماریها زیاد و روشهای مختلفی برای مطالعه بیماریها وجود دارد. پاتولوژی به شاخه های بیشتری نظیر پاتولوژی ژنتیکی و پاتولوژی دیجیتال نیز تقسیم میشود.